ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ: Υπακοή, Μηνύματα, Άγγελοι.
ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ
Υπακοή, Μηνύματα, Άγγελοι.
Ταγαράκης Χρήστος
Αναδημοσίευση από το ΑΝΤΙΒΑΡΟ
Εισαγωγή.
Ασκητική της αγάπης (άγγελοι, μηνύματα, υπακοή στον πνευματικό πατέρα).
Γνήσια και νόθα πνευματικά φαινόμενα: διάκριση, πνευματική καθοδήγηση.
Επίλογος.
Επώνυμα σχόλια στην Ασκητική της αγάπης.
Σχετικές πηγές (Ασκητική της αγάπης).
Ασκητική της αγάπης (άγγελοι, μηνύματα, υπακοή στον πνευματικό πατέρα).
Γνήσια και νόθα πνευματικά φαινόμενα: διάκριση, πνευματική καθοδήγηση.
Επίλογος.
Επώνυμα σχόλια στην Ασκητική της αγάπης.
Σχετικές πηγές (Ασκητική της αγάπης).
Εισαγωγή
Το παρόν κείμενο συνεγράφη με αφορμή την πρόσφατη δημοσίευση, στο διαδίκτυο, ενός άρθρου, που αναφέρεται στο βιβλίο Ασκητική της αγάπης (εκδ. Επτάλοφος, Σειρά Τάλαντο, έκδ. Δ'): Η ΑΣΚΗΤΙΚΗ των…Αγγέλων! (πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/07/04/askhtikh_aggelwn/). Σκοπός της συγγραφής του είναι να θίξει ένα επίκαιρο, αλλά και πολύ λεπτό θέμα: τα διάφορα πνευματικά φαινόμενα (εμφανίσεις αγγέλων, φωνές αγγέλων, πνευματικά μηνύματα κ.τ.λ.) σε σχέση με την υπακοή στον πνευματικό πατέρα και την καθοδήγηση από αυτόν. Το παρόν κείμενο θα μπορούσε να ειδωθεί και ως συνέχεια μιας πρόσφατης δημοσίευσης: Ασκητική της αγάπης. Σύντομα σχόλια. Ταγαράκης Χρήστος. Ιστοσελίδα Ζωηφόρος (14.07.2010). Πηγή στο διαδίκτυο: http://www.zoiforos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=3850&Itemid=158.
Επειδή ορισμένο κύκλοι, έχουν ταχθεί υπέρ του εν λόγω βιβλίου:
α) χωρίς να διακρίνουν την ουσιαστική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στο βιβλίο και τη Γερόντισσα Γαβριηλία, και
β) αντιμετωπίζουν όποιον εκφράσει κάποια απορία, επιφύλαξη ή αμφισβήτηση ορισμένων σημείων του βιβλίου ως κατήγορο της Γερόντισσας, ενώ οι ίδιοι αυτοανακηρύσσονται ως οι υπερασπιστές τόσο του βιβλίου όσο και της Γερόντισσας (υπάρχουν αρκετές αναφορές αυτού του είδους στο διαδίκτυο), τονίζεται, ότι το παρόν κείμενο, συνεγράφη με όλο τον απαιτούμενο σεβασμό προς τη Γερόντισσα. Όταν γράφεται ένα κείμενο ή βιβλίο, δεν μπορεί να εκληφθεί ως ένα αδιαμφισβήτητο Ορθόδοξο δόγμα. Θα κριθεί για τη συμφωνία του με την Ορθόδοξη Πίστη, την Ιερή Παράδοση, το γράμμα και το πνεύμα των Αγίων Πατέρων. Αν υπάρχουν σημεία του, τα οποία χρειάζεται να διευκρινισθούν, να συζητηθούν ή ακόμη και να απορριφθούν, αυτό μπορεί να γίνει κατόπιν ενός διαλόγου, εν ελευθερία και με εν Χριστώ αγάπη. Εκφράζεται η ευχή, ότι ο κάθε αντικειμενικός και καλοπροαίρετος αναγνώστης, θα μπορέσει να αντιληφθεί το όλο θέμα, αλλά και να προβληματισθεί, σχετικά με ορισμένα σημεία του σχολιαζόμενου βιβλίου, προς όφελος ψυχής.
β) αντιμετωπίζουν όποιον εκφράσει κάποια απορία, επιφύλαξη ή αμφισβήτηση ορισμένων σημείων του βιβλίου ως κατήγορο της Γερόντισσας, ενώ οι ίδιοι αυτοανακηρύσσονται ως οι υπερασπιστές τόσο του βιβλίου όσο και της Γερόντισσας (υπάρχουν αρκετές αναφορές αυτού του είδους στο διαδίκτυο), τονίζεται, ότι το παρόν κείμενο, συνεγράφη με όλο τον απαιτούμενο σεβασμό προς τη Γερόντισσα. Όταν γράφεται ένα κείμενο ή βιβλίο, δεν μπορεί να εκληφθεί ως ένα αδιαμφισβήτητο Ορθόδοξο δόγμα. Θα κριθεί για τη συμφωνία του με την Ορθόδοξη Πίστη, την Ιερή Παράδοση, το γράμμα και το πνεύμα των Αγίων Πατέρων. Αν υπάρχουν σημεία του, τα οποία χρειάζεται να διευκρινισθούν, να συζητηθούν ή ακόμη και να απορριφθούν, αυτό μπορεί να γίνει κατόπιν ενός διαλόγου, εν ελευθερία και με εν Χριστώ αγάπη. Εκφράζεται η ευχή, ότι ο κάθε αντικειμενικός και καλοπροαίρετος αναγνώστης, θα μπορέσει να αντιληφθεί το όλο θέμα, αλλά και να προβληματισθεί, σχετικά με ορισμένα σημεία του σχολιαζόμενου βιβλίου, προς όφελος ψυχής.
Ασκητική της αγάπης (άγγελοι, μηνύματα, υπακοή στον πνευματικό πατέρα)
Όπως έχει αναφερθεί σε διάφορες συζητήσεις, οι οποίες γίνονται στο διαδίκτυο, η Γερόντισσα Γαβριηλία δεν έκανε υπακοή σε άλλη Γερόντισσα. Πέραν τούτου, λόγω των ελάχιστων σχετικών αναφορών, είναι δύσκολο να συμπεράνει κάποιος, έχοντας ως βάση την Ασκητική της αγάπης, εάν η Γερόντισσα Γαβριηλία έκανε υπακοή (με την έννοια της συχνής επικοινωνίας και υπακοής σε ένα Γέροντα) και σε ποιόν πνευματικό πατέρα. Αυτό δεν αναφέρεται ως κατηγορία εις βάρος της, αλλά ως μια αφορμή προς συζήτηση του όλου θέματος και του τρόπου γραφής του βιβλίου. Για να μπορέσει κάποιος να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, χρειάζεται να διερευνήσει τα εξής:
1) Ποιον ή ποιους πνευματικούς πατέρες είχε η Γερόντισσα Γαβριηλία και σε ποιά χρονικά διαστήματα; Τον ή τους συμβουλευόταν τακτικά;
2) Κατά πόσο έκανε υπακοή στις συμβουλές τους;
Και τα δύο ανωτέρω θέματα είναι πολύ λεπτά. Η αναζήτηση απαντήσεων στο δεύτερο κυρίως ερώτημα, νομίζω ότι, ιδιαιτέρως μετά την κοίμηση της Γερόντισσας, είναι υπόθεση του Θεού. Ίσως κάποια σημεία του βιβλίου Ασκητική της αγάπης να δίνουν μερικές λιγότερο ή περισσότερο πειστικές απαντήσεις για το πρώτο ερώτημα˙ αυτό μπορεί να γίνει αντικείμενο μελέτης και έρευνας. Σκοπός μιας τέτοιας μελέτης, δεν μπορεί να είναι η καταδίκη ή η αθώωση της Γερόντισσας˙ μόνο ο Θεός κρίνει τους ανθρώπους. Στόχος μιας μελλοντικής, κατά το δυνατόν αντικειμενικής διερεύνησης του θέματος (άγγελοι – πνευματικά μηνύματα - εσωτερική φωνή – υπακοή στον πνευματικό πατέρα, όπως παρουσιάζονται στο βιβλίο Ασκητική της αγάπης), μπορεί να είναι η άντληση χρήσιμων συμπερασμάτων, με στόχο το ώφελος ψυχής των πιστών.
Παρενθετικά αναφέρεται, ότι εκτός του άρθρου του Αντιαιρετικού Εγκολπίου (Η ΑΣΚΗΤΙΚΗ των…Αγγέλων!, πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/07/04/askhtikh_aggelwn/), υπάρχουν στην ιστοσελίδα Όρθρος, δύο επιπλέον δημοσιεύσεις, που αναφέρονται στην Ασκητική της αγάπης:
1) Γερόντισσα Γαβριηλία. Κρίσεις και σχόλια στο περιεχόμενο του βιβλίου "Ασκητική της αγάπης", Γαβριηλίας μοναχής, Αθήναι 2003. Ιεροδιάκονος (και νυν πρεσβύτερος), π. Βασίλειος Σπηλιόπουλος, προλογίζει ο αρχιμανδρίτης π. Σαράντης
Σαράντος (πηγή: http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr.htm, http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr.pdf ), και
Σαράντος (πηγή: http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr.htm, http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr.pdf ), και
2) Ενστάσεις επί ενστάσεων. Συνολική απάντηση στις ενστάσεις για την βιβλιοκριτική στην "Ασκητική της αγάπης" (Γαβριηλίας πρώην μοναχής) (πηγή:
http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr-Enstaseis.htm, http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr-Enstaseis.pdf).
Εάν κάποιος θεωρεί, ότι δεν ικανοποιείται από το περιεχόμενο ή τον τρόπο γραφής τους, μπορεί εάν θέλει, να χρησιμοποιήσει στοιχεία του παρόντος κειμένου ή οποιαδήποτε άλλα κρίνει ο ίδιος, για να κάνει μια νέα μελέτη του θέματος.
http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr-Enstaseis.htm, http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr-Enstaseis.pdf).
Εάν κάποιος θεωρεί, ότι δεν ικανοποιείται από το περιεχόμενο ή τον τρόπο γραφής τους, μπορεί εάν θέλει, να χρησιμοποιήσει στοιχεία του παρόντος κειμένου ή οποιαδήποτε άλλα κρίνει ο ίδιος, για να κάνει μια νέα μελέτη του θέματος.
Σχετικά με τις αναφορές στους αγγέλους (πολλά τέτοια σημεία παρουσιάζονται στο πρόσφατο άρθρο του Αντιαιρετικού Εγκόλπιου Η ΑΣΚΗΤΙΚΗ των…Αγγέλων!, (πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/07/04/askhtikh_aggelwn/), οι οποίες γίνονται στην Ασκητική της αγάπης, τίθονται μερικές απλές ερώτησεις:
- Μπορεί κάποιος να εγγυηθεί (ακόμη και αν υποτεθεί ότι η συγγραφέας του βιβλίου έχει αποδώσει με πιστότητα όλες τις σχετικές πληροφορίες), ότι η Γερόντισσα Γαβριηλία, καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής της (ακόμη και όταν ήταν λαϊκή) διέκρινε πάντοτε αλάνθαστα τη φωνή των αγγέλων και την πληροφορία του Θεού;
- Αποκλείεται το ενδεχόμενο, σε κάποια ή κάποιες περιπτώσεις (ως άνθρωπος που ήταν) να έσφαλε;
Οι ερωτήσεις αυτές τίθενται με επιφύλαξη και με όλο το σεβασμό στη μνήμη της Γερόντισσας Γαβριηλίας. Ίσως θα ήταν χρήσιμο, κάποιοι έμπειροι πνευματικοί Πατέρες να μελετήσουν τις αναφορές, οι οποίες γίνονται στους αγγέλους, στο εν λόγω βιβλίο, και να προσπαθήσουν να δουν, ποιες από αυτές θα μπορούσαν να είναι αληθινές και ποιες μπορεί να εμπεριέχουν το ανθρώπινο σφάλμα. Σκοπός μιας τέτοιας προσπάθειας, θα μπορούσε να είναι η εξακρίβωση της γνησιότητας των παρουσιαζόμενων, στο εν λόγω βιβλίο, πνευματικών φαινομένων.
Εκτός από τους αγγέλους, γίνεται αρκετά συχνά στην Ασκητική της αγάπης, αναφορά και σε διάφορα μηνύματα - πληροφορίες, τα οποία λάμβανε η Γερόντισσα Γαβριηλία. Ο τρόπος παρουσίασής τους είναι αρκετά ασαφής. Ένα απλό παράδειγμα:
"Στην Θεσσαλονίκη όμως πήρε και μια άλλη Πληροφορία. Καθώς ήτανε καθισμένη σ' ένα μπαλκόνι, πάνω στην ακτή Μιαούλη, κι ενώ κοιτούσε την θάλασσα και τα καράβια, γύρισε και είπε σαν να μονολογούσε: "Έτσι κι εμένα, μια μέρα ένα καράβι θα με πάρει μακρυά ... σε άλλη μακρυνή Χώρα"... ". Πηγή: Ασκητική της αγάπης, (πρώην) μοναχής Γαβριηλίας, εκδ. Επτάλοφος, Σειρά Τάλαντο, έκδ. 18η, Αθήνα 2005.
Θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί:
- ποιός έστειλε την "Πληροφορία";
- ποιό ήταν το νόημά (ο σκοπός) της "Πληροφορίας";
- είχε η Γερόντισσα ως λαϊκή, προορατικό χάρισμα ή μήπως ήθελε ο Θεός να την προετοιμάσει για το μέλλον;
- ποιός έστειλε την "Πληροφορία";
- ποιό ήταν το νόημά (ο σκοπός) της "Πληροφορίας";
- είχε η Γερόντισσα ως λαϊκή, προορατικό χάρισμα ή μήπως ήθελε ο Θεός να την προετοιμάσει για το μέλλον;
Οι ερωτήσεις αυτές, δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση την γνησιότητα της "Πληροφορίας" – αυτό είναι ένα άλλο θέμα – αλλά τον τρόπο, με τον οποίο παρουσιάζεται το γεγονός στο βιβλίο. Αν π.χ. ήταν μια πληροφορία, που προερχόταν από το Θεό, και είχε συζητήσει η (λαϊκή τότε) Γερόντισσα το θέμα με τον πνευματικό της, θα μπορούσε αυτό να αναφερθεί στο κείμενο. Έτσι θα ήταν όλα ποιο απλά και ποιο κατανοητά για τον Ορθόδοξο αναγνώστη. Σε πολλά άλλα σημεία του σχολιαζόμενου βιβλίου γίνεται λόγος για πληροφορίες και μηνύματα, με τρόπο ακόμη πιο ασαφή. Αυτά μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο ξεχωριστής μελέτης.
Μπορεί η συχνή αναφορά, στο εν λόγω βιβλίο, σε διάφορα μηνύματα – και στους αγγέλους – χωρίς να γίνεται εξ ίσου συχνή αναφορά στον πνευματικό πατέρα, στη διάκριση και στην υπακοή σε αυτόν, να δημιουργήσει εσφαλμένες εντυπώσεις. Ίσως κάνει τον απλό μέσο αναγνώστη να νομίζει, ότι στην Ορθοδοξία δίνεται μεγάλη βαρύτητα στα μηνύματα – και στους αγγέλους˙ ο πνευματικός πατέρας είναι κάπως παραμερισμένος, έχοντας ένα δευτερεύοντα ρόλο ή δεν χρειάζεται καν να υπάρχει. Για να μην αδικηθεί το σχολιαζόμενο βιβλίο, αναφέρεται ότι, σύμφωνα με το κείμενο, η Γερόντισσα είχε "για πνευματικό τον πολύ αξιόλογο Αρχιμανδρίτη (και μετέπειτα Επίσκοπο) Ιάκωβο Βίρβο" (σελ. 31, όπως ανωτέρω). Ωστόσο, το πρόβλημα που υπάρχει είναι απλό: σε πολλά σημεία του κειμένου τονίζονται περισσότερο τα διάφορα πνευματικά φαινόμενα (π.χ. μηνύματα, άγγελοι), χωρίς να δίνεται ταυτοχρόνως αναφορά – έμφαση στην συμβουλή του πνευματικού πατέρα ή στην ευλογία του. Ως γνωστόν, στην Ορθοδοξία, η υπακοή στον πνευματικό πατέρα και η αίτηση της ευλογίας του για ό,τι θέλει να κάνει κάποιος στη ζωή του, έχουν πολύ μεγαλύτερη αξία από τα διάφορα πνευματικά φαινόμενα, τα οποία μπορεί αυτός να ζήσει (ή φαντάζεται ότι ζει). Λόγω της σπουδαιότητός του, το θέμα συζητείται και στο επόμενο κεφάλαιο. Υπάρχει πλήθος περιστατικών, από τη ζωή των μοναχών και των ασκητών, τα οποία επιβεβαιώνουν τη σπουδαιότητα τόσο της ευλογίας του πνευματικού πατέρα και όσο και της υπακοής προς αυτόν.
Θα μπορούσε να υποτεθεί, ότι όλες οι αναφορές στους αγγέλους και στα διάφορα μηνύματα, τα οποία λάμβανε η Γερόντισσα Γαβριηλία με διάφορους τρόπους, (όπως αυτά παρουσιάζονται στην Ασκητική της αγάπης) είναι γνήσια Ορθόδοξα πνευματικά φαινόμενα. Ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση όμως, πρέπει να τονιστεί, ότι ο βίος της Γερόντισσας Γαβριηλίας αποτελεί εξαίρεση στο χώρο της Ορθοδοξίας. Δεν μπορεί να αποτελέσει πρότυπο προς τυφλή – αδιάκριτη μίμηση, ιδιαιτέρως από ανώριμους πνευματικά (με τη θρησκευτική έννοια του όρου) ανθρώπους. Στην Ορθοδοξία, υπάρχει για όλους (μοναχούς, ιερωμένους και λαϊκούς) η καθοδήγηση από τον πνευματικό πατέρα. Επιπλέον, για τους μονάχους υπάρχει η εγκαταβίωση σε μια αδελφότητα (μικρότερη ή μεγαλύτερη ομάδα μοναχών π.χ. σε σκήτες, ησυχαστήρια ή μονές και σπανιότερα σε κελιά, κατά μόνας) και η υπακοή – την οποία μάλιστα έχουν ορκιστεί κατά την κουρά τους - στο Γέροντα. Αξιοσημείωτο είναι, ότι η κατά μόνας εγκαταβίωση, η οποία θεωρείται ως η πιο δύσκολη από όλες τις άλλες μορφές, επιτρέπεται συνήθως, αφού πρώτα ο μοναχός ζήσει για ένα αρκετά μακρύ χρονικό διάστημα σε μια συνοδεία (οικογένεια - ομάδα μοναχών σε κελλί, σκήτη, ησυχαστήριο ή μοναστήρι). Στη συνέχεια, προκειμένου να διαβιώσει μόνος του, χρειάζεται να πάρει σχετική ευλογία, αλλά και πάλι θα πρέπει να αναφέρεται στη μονή της μετανοίας του. (Ένα πολύ χρήσιμο βοήθημα για την περαιτέρω μελέτη του θέματος είναι το βιβλίο Ορθόδοξος μοναχισμός. Εκκοσμίκευση ή αναδρομή προς το αρχαίον κάλλος; Αρχιμ. Χριστοδούλου, Καθηγουμένου Σταυροπηγιακής και Συνοδικής Ι. Μονής Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου, έκδ. Ι. Μ. Αγ. Συμεών του Νέου Θεολόγου, Κάλαμος Αττικής, 2001). Αλλά και αυτοί οι οποίοι βρίσκονται στον κόσμο ως λαϊκοί (μη μοναχοί), χρειάζεται να ζουν μέσα σε μια πνευματική οικογένεια, που είναι η ενορία.
Γνήσια και νόθα πνευματικά φαινόμενα: διάκριση, πνευματική καθοδήγηση.
Ένας κίνδυνος, ο οποίος υπάρχει, όταν γίνεται υπέρμετρη αναφορά σε αγγέλους, πληροφορίες ή μηνύματα, είναι να νομίσει ο απλός μέσος χριστιανός, ότι μπορεί να ακούει και να ακολουθεί αδιάκριτα διάφορες π.χ. "αγγελικές φωνές". Έτσι, μπορεί να οδηγηθεί στην πλάνη (με τη θρησκευτική έννοια του όρου) ή/και στην ψυχοπάθεια (από ψυχιατρικής απόψεως). Εξ άλλου, υπάρχουν και διάφορες ψυχιατρικές παθήσεις ή/και δαιμονικές καταστάσεις, στις αποίες περιγράφονται τέτοιου είδους φαινόμενα. Χρειάζεται να τονιστεί ότι, εάν κάποιος θέλει να ζει στα πλαίσια της Ορθοδοξίας, είναι απαραίτητη η καθοδήγηση του από έναν πνευματικό πατέρα και η υπακοή σε αυτόν. Για οποιαδήποτε οράματα, φωνές αγγέλων ή άλλα σχετικά φαινόμενα, χρειάζεται να συμβουλεύεται ο πιστός τον πνευματικό του. Χωρίς την κατάλληλη πνευματική καθοδήγηση, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για την ψυχή (ένα αξιόλογο, σχετικό με το θέμα, βιβλίο είναι το Γεροντικό. Περί ονείρων και οραμάτων. Έκδ. Ι. Κοινοβίου Οσίου Νικοδήμου, Γουμένισσα, 1998. Μερικές ακόμη πηγές, που είναι πολύ χρήσιμες για μια ευρύτερη προσέγγιση του θέματος, είναι και οι εξής:
- Γνήσιες&νόθες εμπειρίες. π. Αντωνίου Αλεβιζόπουλου,
(πηγή: http://www.egolpion.com/E396443A.el.aspx).
(πηγή: http://www.egolpion.com/E396443A.el.aspx).
- Ο ΔΙΑΒΟΛΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ ΩΣ ΑΓΓΕΛΟΣ ΦΩΤΟΣ. Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου, (πηγή: http://www.egolpion.com/aggelos_fwtos.el.aspx),
- Ο ΑΓΓΕΛΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΑΓΓΕΛΟΣ. Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του μακαριστού π. Δανιήλ Γούβαλη, (πηγή: http://www.egolpion.com/planhsei_eklektous.el.aspx),
- + π.Δανιήλ Γούβαλης: Η γλωσσολαλιά και οι Πατέρες, (πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/07/09/fdanihl_glwssolalia ).
Αξίζει να αναφερθεί, ότι το φαινόμενο των αγγέλων, καλλιεργείται πολύ στον εκτός Ορθοδοξίας χώρο, π.χ. σε διάφορους χριστιανικούς, κοσμικούς (μη χριστιανικούς) ή - συχνότατα - σε νεοεποχήτικους κύκλους. Τις τελευταίες δεκαετίες, υπάρχει ένας τεράστιος όγκος μη Ορθοδόξου βιβλιογραφίας, που αναφέρεται σε αυτό το θέμα. Επαναλαμβάνεται και πάλι, ότι ή όποια αναφορά σε αγγέλους και αγγελικά φαινόμενα, όταν γίνεται αποκομμένη από την Αληθινή Πίστη στον Τριαδικό Θεό και χωρίς την καθοδήγηση από πνευματικό πατέρα, μπορεί να αποτελεί απλή ανθρώπινη φαντασία, θρησκευτική πλάνη ή σύμπτωμα ψυχασθένειας (με την ψυχιατρική έννοια του όρου). Μερικά πολύ χρήσιμα βιβλία, με ιδιαίτερη αναφορά στις διάφορες νεοεποχήτικες δοξασίες, είναι και τα εξής:
- Αποκρυφισμός, γκουρουισμός, Νέα Εποχή. π. Αντώνιος Αλεβιζόπουλος, Αθήνα 1997, έκδ. Δ', (πηγή: http://www.ppu.gr/greek/book_gr1.htm).
- Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος. π. Σεραφείμ Pόουζ, εκδ. Εγρήγορση, Αθήνα 2000 (βιβλιοπαρουσίαση - κριτική:
http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/SerafRoseOrthThrMel.htm).
http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/SerafRoseOrthThrMel.htm).
- Εγκυκλοπαιδικό λεξικό θρησκειών και αιρέσεων, παραχριστιανικών - παραθρησκευτικών ομάδων και σύγχρονων ιδεολογικών ρευμάτων. Αρχιμ. (νυν επίσκοπος) Χριστόφορος Τσιάκκας, εκδ. Ι.Μ. Τροοδιτίσσης, Κύπρος 2002, (πηγή:
1) http://www.ppu.org.cy/vivlia.html,
2) http://www.ppu.gr/greek/book_gr3.htm#book_49).
1) http://www.ppu.org.cy/vivlia.html,
2) http://www.ppu.gr/greek/book_gr3.htm#book_49).
Όπως προαναφέρθηκε, η αγγελολογία και οι διάφορες μεθόδοι για την πρόσληψη μηνυμάτων – πληροφοριών από διάφορες πηγές (αγγέλους, άστρα, ουρανό, κ.τ.λ.), καλλιεργούνται κυρίως από τους κύκλους της νέας εποχής. Υπάρχουν μάλιστα και τηλεοπτικές εκπομπές, στις οποίες παρέχονται τέτοιου είδους συμβουλές, έναντι συνήθως, αδράς αμοιβής. Η νέα εποχή είναι μια παγκόσμια θρησκευτική - πολιτική – ιδεολογική κίνηση, η οποία μεταξύ άλλων, προωθεί:
- την ανάμιξη αντίθετων και μη συμβατών μεταξύ τους θρησκευτικών απόψεων (συγκρητισμός),
- την εξάπλωση και ανάμιξη πρακτικών, οι οποίες στην πραγματικότητα έχουν θρησκευτικό υπόστρωμα, καλύπτοντας τις όμως με έναν επιστημονικοφανή μανδύα, προκειμένου να διευκολυνθεί η διάδοσή τους (όπως π.χ. η γιόγκα, ο σαμανισμός (μαγεία), ο βελονισμός, η ομοιοπαθητική ιατρική, οι διάφορες άλλες μορφές ενναλακτικής ιατρικής, κ.τ.λ.),
- την ένωση των θρησκειών (πανθρησκεία, η νέα εποχή θεωρεί ότι όλες οι θρησκείες διδάσκουν σε γενικές γραμμές μια παρόμοια πίστη: "τι Χριστός, τι Βούδδας, τι Αλλάχ, όλοι είναι το ίδιο") και τη δημιουργία μιας θρησκείας, στην οποία δεν αναγνωρίζεται ο Τριαδικός Θεός, ως ο μόνος αληθινός,
- την πίστη ότι θεός είναι ο άνθρωπος, χάρη στις εσωτερικές του δυνάμεις (αυτοθέωση), και ότι ο άνθρωπος μπορεί να είναι θεός, ανεξάρτητα από τον Θεό τον χριστιανών. Ειδικότερα σε αυτό το τελευταίο, βασικότατο σημείο, η Ορθόδοξη απάντηση δίνεται από τον Πατέρα Αντώνιο Αλεβιζόπουλο, στο βιβλίο του: Αυτογνωσία, αυτοπραγμάτωση, σωτηρία. Εκδ. Ι. Μητρ. Νικοπόλεως, Αθήνα 1991, (πηγή: http://www.ppu.gr/greek/book_gr1.htm#book_07).
Χρειάζεται να αναφερθεί, ότι όλες αυτές οι δοξασίες, θρησκευτικές αντιλήψεις και μέθοδοι βρίσκονται έξω από τα όρια της Ορθοδοξίας (αλλά και της κοινής λογικής). Δεν είναι συμβατές με την Πίστη στον μοναδικό Παντογνώστη, τον Τριαδικό Θεό. Σπουδαιότατο ρόλο στην αντιμετώπιση των δοξασιών της νέας εποχής έπαιξαν οι αείμνηστοι Πατέρες Αντώνιος Αλεβιζόπουλος (στην Ελλάδα) και Σεραφείμ Ρόουζ (στην Αμερική). Τα σχετικά βιβλία τους, που έχουν ως αντικείμενο τη νέα εποχή, αναφέρθηκαν σε προηγούμενη παράγραφο. Μερικές ακόμη χρήσιμες πληροφορίες, από Ορθοδόξου απόψεως, για τη νέα εποχή, υπάρχουν και σε πολλές ιστοσελίδες, όπως π.χ.:
- Αντιαιρετικό Εγκόλπιο, http://www.egolpion.com/new_age.el.aspx,
- Ι.Μ. Παντοκράτορος (Μελισσοχώρι Θεσσαλονίκης), http://www.impantokratoros.gr/C5EA46CC.el.aspx.
- Ι.Μ. Παντοκράτορος (Μελισσοχώρι Θεσσαλονίκης), http://www.impantokratoros.gr/C5EA46CC.el.aspx.
Επίλογος
Συμπερασματικά, τονίζεται για μια ακόμη φορά, η σπουδαιότητα της καθοδήγησης από έναν πνευματικό πατέρα, η αναζήτηση της συμβουλής και της ευλογίας του. Όλα τα πνευματικά φαινόμενα, τα οποία κάποιος μπορεί να ζει (στην πραγματικότητα ή στην φαντασία του), χρειάζεται να αντιμετωπίζονται με μεγάλη επιφύλαξη: εμφανίσεις αγγέλων, συνομιλία μαζί τους, εσωτερικές φωνές, πληροφορίες κ.τ.λ. Η συστηματική προβολή τέτοιων πνευματικών φαινομένων, χωρίς διάκριση (γνήσια - νόθα) και χωρίς την αναφορά στον Τριαδικό Θεό, ως πηγή των γνησίων, είναι έξω από τα όρια της Ορθοδοξίας.
Ως προς το βιβλίο Ασκητική της αγάπης, θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί:
- πως παρουσιάζονται τα διάφορα πνευματικά φαινόμενα και ποια είναι η θέση του πνευματικού πατέρα – Γέροντα σε σχέση με αυτά;
- φαίνεται καθαρά ο ρόλος του ως πατέρα, συμβούλου και οδηγού ή μένει στον αναγνώστη ο εντυπωσιασμός από τις εμφανίσεις των αγγέλων και τα διάφορα μηνύματα - πληροφορίες;
- ποια εντύπωση αποκομίζει διαβάζοντας το βιβλίο ένας μέσος άνθρωπος;
- πως παρουσιάζονται τα διάφορα πνευματικά φαινόμενα και ποια είναι η θέση του πνευματικού πατέρα – Γέροντα σε σχέση με αυτά;
- φαίνεται καθαρά ο ρόλος του ως πατέρα, συμβούλου και οδηγού ή μένει στον αναγνώστη ο εντυπωσιασμός από τις εμφανίσεις των αγγέλων και τα διάφορα μηνύματα - πληροφορίες;
- ποια εντύπωση αποκομίζει διαβάζοντας το βιβλίο ένας μέσος άνθρωπος;
Η αναζήτηση απαντήσεων στις ανωτέρω ερωτήσεις, χρειάζεται να αναφέρεται στο περιεχόμενο του βιβλίου και να μην αποτελέσει - ούτε και να εκληφθεί ως - κριτική στο πρόσωπο της σεβαστής Γερόντισσας Γαβριηλίας.
Επώνυμα σχόλια στην Ασκητική της αγάπης
Επειδή τα σχόλια που ακολουθούν συνεγράφησαν στο εξωτερικό, και στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν υπήρχε η δυνατότητα χρήσης ελληνικού πληκτρολογίου, είναι συνήθως γραμμένα, όπως και το όνομα του συγγραφέα (Tagarakis Christos), με λατινικούς χαρακτήρες. Ήδη άρχισαν να δημοσιεύονται και με τη μορφή άρθρων (με ελληνικούς χαρακτήρες, βλέπε στη μεθεπόμενη παράγραφο Κείμενα του ιδίου).
Σχετικές πηγές (Ασκητική της αγάπης)
- Πως παρουσιάζει τη γ.Γαβριηλία το βιβλίο “ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ”.
Πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/17/askhtikh_enstaseis/.
Πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/17/askhtikh_enstaseis/.
- Προσοχή! To «ορθόδοξον» βιβλίο Η ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ προειδοποιεί! Μη φοράτε μαύρα ρούχα κατάσαρκα!
Πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/24/mavra_rouxa/.
Πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/24/mavra_rouxa/.
- Η «ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ» ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΟΛΑΛΙΑ.
Πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/20/glvssolalia_askhtikh/.
Πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/20/glvssolalia_askhtikh/.
Ασκητική της αγάπης.
Σύντομα σχόλια.
του Ταγαράκη Χρήστου
Αναδημοσίευση από τη ΖΩΗΦΟΡΟ
Σχόλιο πρώτο
Δημοσιεύθηκε (στις 18.06.2010), ως συμμετοχή στη συζήτηση, η οποία ακολούθησε την αναδημοσίευση, στο ιστολόγιο Αντιαιρετικό Εγκόλπιο, ενός μέρους της ακόλουθης κριτικής:
Γερόντισσα Γαβριηλία. Κρίσεις και σχόλια στο περιεχόμενο του βιβλίου "Ασκητική της αγάπης", Γαβριηλίας μοναχής, Αθήναι 2003. Ιεροδιάκονος (και νυν πρεσβύτερος) π. Βασίλειος Σπηλιόπουλος,
(πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/16/askhtikh_agaphs/ και http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr.htm και http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/GerGavr-Enstaseis.htm ).
Μετά την αναδημοσίευση, ακολούθησε μια κάπως συγκεχυμένη και όχι ιδιαιτέρως διαφωτιστική για το μέσο αναγνώστη συζήτηση (βλέπε τα σχόλια που παρατίθονται μετά το αναδημοσιευθέν κείμενο). Λόγω της άγνοιας, που υπάρχει σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα, των έντονων συζητήσεων, που προκάλεσε η κριτική του π. Βασιλείου, αλλά και του μεγάλου ενδιαφέροντος, που υπάρχει για το όλο ζήτημα, κρίθηκε σκόπιμη η δημοσίευση του σχολίου, με τη μορφή ενός ανεξάρτητου άρθρου.
Παρατίθεται στην παρούσα μορφή και αναρτάται για πρώτη φορά στην ιστοσελίδα Ζωηφόρος (http://www.zoiforos.gr/ ). Το κείμενο που ακολουθεί, αρχικά απευθυνόταν προς τους σεβαστούς Πατέρες και τους αδελφούς, οι οποίοι συμμετείχαν στη συζήτηση του Αντιαιρετικού Εγκόλπιου. Για το λόγο αυτό έχει τη μορφή επιστολής.
"Σεβαστοί Πατέρες, αγαπητοί αδελφοί,
επειδή έχω ασχοληθεί αρκετά με το θέμα:
i) της Ασκητικής της αγάπης,
ii) την Ορθόδοξη Απολογητική,
iii) τους βίους και τα γραπτά των ασκητών των πρώτων χριστιανικών αιώνων, αλλά και των σύγχρονων Γερόντων (Γέροντες Ιωσήφ ο Ησυχαστής ή Σπηλαιώτης, Παΐσιος Αγιορείτης, Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης, Εφραίμ Κατουνακιώτης, Ιωσήφ Βατοπαιδινός, κ.α.), και επειδή βλέπω ότι υπάρχει αρκετή σύγχυση σχετικά με το συγκεκριμένο βιβλίο, πιστεύω ότι χρειάζεται να προσέξουμε τα εξής:
1) Χρειάζεται να διαχωρίζουμε την κριτική, που γίνεται σε συγκεκριμένα σημεία του βιβλίου Ασκητική της αγάπης, από το πρόσωπο της Γερόντισσας Γαβριηλίας.
Ωφείλουμε κάθε σεβασμό προς τη Γερόντισσα, όπως και προς κάθε άνθρωπο. Αν όμως στο βιβλίο, περιέχονται απόψεις, οι οποίες δεν είναι σύμφωνες με την Ορθόδοξη Πίστη και την Ιερή Παράδοση, ωφείλουμε (επαναλαμβάνω: με όλο το σεβασμό προς τη Γερόντισσα) να τις επισημάνουμε. Ακόμη και Άγιοι Πατέρες έκαναν θεολογικά λάθη. Παρ' όλα αυτά, αναγνωρίστηκαν ως Άγιοι από τη Μητέρα Εκκλησία. Χρειάζεται να γίνεται πάντοτε αυτή η διάκριση, ανάμεσα στο πρόσωπο και σε ορισμένες, ενδεχομένως λανθασμένες απόψεις του.
2) Ο π. Βασίλειος Σπηλιόπουλος, έκανε αυτό το διαχωρισμό (ανάμεσα στη Γερόντισσα και το βιβλίο). Επιπλέον, επεσήμανε στην κριτική του αρκετά από τα σημεία του βιβλίου, τα οποία δεν είναι σύμφωνα με την Ορθοδοξία. Όσοι αναφέρονται σε αυτό το θέμα, μόλις ακούσουν για τα εσφαλμένα σημεία του βιβλίου, αντί να απαντήσουν στα συγκεκριμένα σημεία, υποστηρίζουν ότι η Γερόντισσα ήταν αγία. Στην προηγούμενη παράγραφο αναφέρθηκε ο διαχωρισμός, ο οποίος χρειάζεται να γίνεται.
3) Ακόμη και αν αποδεχθούμε, ότι η Γερόντισσα ήταν αγία, μπορεί κάποιος να αποδείξει, ότι όσα σημεία αναφέρει ο π. Βασίλειος στην κριτική του, ως μη ορθόδοξα, είναι σύμφωνα με την Ορθοδοξία; Η ερώτηση αυτή τίθεται, προκειμένου να γίνει ένας ήρεμος, αντικειμενικός, καλοπροαίρετος και με εν Χριστώ αγάπη διάλογος.
4) Ένα ακόμη κεντρικό θέμα, στο όλο ζήτημα, είναι και το εξής: έχει αποδώσει η συγγραφέας του βιβλίου (πρόκειται για την πρώην μοναχή Γαβριηλία, η οποία αποσχηματίσθηκε) με πιστότητα τα λόγια και τη ζωή της Γερόντισσας;
Μήπως η συγγραφέας έχει παρεμβάλει στο βιβλίο και δικές της απόψεις, τις οποίες δεν αποδεχόταν η Γερόντισσα;
Μήπως η Γερόντισσα, κατά τη διάρκεια της πνευματικής της πορείας, αναθεώρησε κάποιες από τις απόψεις της, αντιλαμβανόμενη ότι δεν είναι ορθόδοξες;
5) Απ' ότι φαίνεται, υπάρχουν αρκετά ερωτήματα.
6) Λόγω της μακρόχρονης ενασχόλησής μου με το όλο ζήτημα (δείτε και τα σημεία i, ii, iii):
- τονίζω ότι η Ασκητική της αγάπης έχει τεράστιες διαφορές – αποκλίσεις, ως προς το Ορθόδοξο πνεύμα, από τους βίους των παλαιών αλλά και των σύγχρονων Γερόντων και ασκητών,
- αποδέχομαι την κριτική, που ασκεί ο π. Βασίλειος, συγχαίρω το Αντιαιρετικό Εγκόλπιο για την αναδημοσίευσή της (πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/16/askhtikh_agaphs/ ), παροτρύνω και άλλους αδελφούς να την αναδημοσιεύσουν, σε όσο το δυνατόν περισσότερες ιστοσελίδες, και δηλώνω ότι δεν θα συνιστούσα σε κανέναν την ανάγνωση του βιβλίου Ασκητική της αγάπης,
- εύχομαι, ότι όσοι γνώρισαν τη Γερόντισσα Γαβριηλία, σε μια κοινή προσπάθεια, να βοηθήσουν στη συλλογή στοιχείων, για τη συγγραφή ενός Ορθόδοξου βίου της. Στην προσπάθεια αυτή, είμαι πρόθυμος να παρέχω κάθε δυνατή συνεργασία και υποστήριξη,
- οι υποστηρικτές της Γερόντισσας (αν θα μπορούσε κάποιος να τους αποκαλέσει με αυτό τον τρόπο) θα βοηθήσουν πολλούς αδελφούς, αν αποδεχθούν τις επισημάνσεις των αποκλίσεων από την Ορθοδοξία, τις οποίες έχει παρουσιάσει ο π. Βασίλειος, ή αν τις απορρίψουν, βασιζόμενοι όμως σε Ορθόδοξα, κατανοητά στον καθένα επιχειρήματα και όχι σε γενικολογίες του τύπου "η Γερόντισσα ήταν Αγία, άρα η Ασκητική της αγάπης είναι ένα καλό Ορθόδοξο βιβλίο".
Προτείνεται σε όσους θέλουν να βρουν καθαρή Ορθόδοξη πνευματική τροφή, να μελετήσουν τα έργα των προαναφερθέντων, δηλαδή: τους βίους και τα γραπτά των ασκητών των πρώτων χριστιανικών αιώνων, αλλά και των σύγχρονων Γερόντων (Γέροντες Ιωσήφ ο Ησυχαστής ή Σπηλαιώτης, Παΐσιος Αγιορείτης, Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης, Εφραίμ Κατουνακιώτης, Ιωσήφ Βατοπαιδινός, κ.α.).
Σε λίγο καιρό, θα ακολουθήσει μια αναλυτικότερη παρουσίαση (δημοσίευση), όσον αναφέρθηκαν εν συντομεία στο παρόν σχόλιο."
***
Σχόλιο δεύτερο
Δημοσιεύθηκε (στις 29.06.2010), ως συμμετοχή στην προαναφερθείσα συζήτηση. (πηγή: http://egolpio.wordpress.com/2010/06/16/askhtikh_agaphs/ ).
"Αδελφέ Γιώργο,
σε ευχαριστώ πολύ. Μια πρόταση για μελέτη του θέματος:
1) Νομίζω, ότι πρώτα απ' όλα χρειάζεται να διαβάσουμε πάλι, με "προσοχή και προσευχή" (κουβέντα του Σεβ. Μητροπ. Ναυπάκτου Ιερόθεου) την Ασκητική της αγάπης.
2) Να επισημάνουμε τα σημεία του κειμένου, τα οποία νιώθουμε ότι δεν μας αναπαύουν.
3) Θα είναι πολύ χρήσιμο, εάν δημιουργηθεί και ένα αλφαβητικό ευρετήριο, με τις διάφορες παράξενες λέξεις ή εκφράσεις, π.χ. "ροή αγάπης", σημειώνοντας δίπλα και την αντίστοιχη σελίδα.
4) Η κριτική του π. Βασιλείου Σπηλιόπουλου, ακόμη και εάν κάποιος την απορρίπτει, περιέχει αρκετά επίμαχα σημεία του βιβλίου. Όποιος θέλει, μπορεί να ανατρέξει στο βιβλίο, να διαβάσει αυτά τα σημεία, να αφήσει την κριτική του π. Βασιλείου στην άκρη (να την αγνοήσει πλήρως, προσπαθώντας να λειτουργήσει κατά το δυνατόν απροκατάλυπτα) και να γράψει ο ίδιος ένα σχόλιο, για ένα ή περισσότερα από αυτά τα σημεία του βιβλίου.
Έχω ήδη επισημάνει αρκετά παράξενα σημεία του κειμένου, τα οποία θα δημοσιεύσω.
Επίλογος
Κλείνοντας τα δύο σχόλια, χρειάζεται να αναφερθεί, ότι σε μια εποχή, κατά την οποία ορισμένοι κύκλοι (νέα τάξη πραγμάτων, νέα εποχή, παγκοσμιοποίηση) επιβάλουν και υποβάλουν με κάθε μέσο, τον οικουμενισμό, τον συνκρητισμό (δηλαδή την ανάμιξη διαφορετικών έως και αντίθετων μεταξύ τους θρησκευτικών αντιλήψεων) και τη δημιουργία της πανθρησκείας (δηλαδή την ένωση όλων των θρησκειών – αυτό, το οποίο ο αείμνηστος Πατέρας Σεραφείμ Ρόουζ προφητικά αποκάλεσε "θρησκεία του μέλλοντος" βλέπε και το βιβλίο του: Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος), χρειάζεται να είμαστε άγρυπνοι.
Σκοπός της κριτικής μελέτης της Ασκητικής της αγάπης, αλλά και κάθε παρεμφερούς κειμένου, δεν είναι να εφαρμοσθεί μια αφ' υψηλού καταδικαστική κριτική προς τη Γερόντισσα Γαβριηλία, προς τη συγγραφέα του βιβλίου (δηλαδή την πρώην μοναχή Γαβριηλία) ή προς οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. Αυτή η αντιμετώπιση του θέματος είναι ξένη προς την Ορθοδοξία και την ορθοπραξία. Στόχος της κριτικής αντιμετωπίσεως του ζητήματος, είναι να γίνει ένας καθαρός διαχωρισμός ανάμεσα στο Ορθόδοξο και στο ανορθόδοξο, ανάμεσα στα γνήσια πνευματικά φαινόμενα και στα νόθα ή ανάμεσα:
α) στη θεϊκή γνώση – αποκάλυψη του Θεού, όπως αυτή γίνεται αποδεκτή και εφαρμόζεται - βιώνεται από τους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού μέχρι τις ημέρες μας, και
β) στα δημιουργήματα της ανθρώπινης φαντασίας, στις ανθρώπινες ιδεολογίες - ιδεοληψίες ή/και στις διάφορες δεισιδαιμονίες.
Το πρόβλημα που παρουσιάστηκε με την Ασκητική της αγάπης (διχογνωμίες, διαφορετικές έως και αντίθετες εκτιμήσεις, ανικανότητα διακρίσεως των προαναφερθέντων διαφορών) ή με άλλα παρεμφερή βιβλία, καθιστά ιδιαιτέρως επίκαιρα τα ακόλουθα βιβλία - βοηθήματα:
- Αποκρυφισμός, γκουρουισμός, Νέα Εποχή. π. Αντώνιος Αλεβιζόπουλος, Αθήνα 1997, έκδ. Δ', (πηγή: http://www.ppu.gr/greek/book_gr1.htm).
- Η Ορθοδοξία και η θρησκεία του μέλλοντος. π. Σεραφείμ Pόουζ, εκδ. Εγρήγορση, Αθήνα 2000 (πηγή - κριτική:http://www.orthros.org/Greek/Bibliokrisia/SerafRoseOrthThrMel.htm).
- Εγκυκλοπαιδικό λεξικό θρησκειών και αιρέσεων, παραχριστιανικών - παραθρησκευτικών ομάδων και σύγχρονων ιδεολογικών ρευμάτων. Αρχιμ. (νυν επίσκοπος) Χριστόφορος Τσιάκκας, εκδ. Ι.Μ. Τροοδιτίσσης, Κύπρος 2002, (πηγή:
- Στη δύση της ελευθερίας. Ιερομόναχος Χριστόδουλος Αγιορείτης, εκδ. Ι. Γυν. Ησυχαστηρίου Παναγία η Φοβερά Προστασία, Μεγάλη Παναγία Χαλκιδικής, 2001.
- Γεροντικό. Περί ονείρων και οραμάτων. Εκδ. Ι. Κοινοβίου Οσίου Νικοδήμου, Γουμένισσα, 1998.
Σχετικές πηγές (Ασκητική της αγάπης)
- Πως παρουσιάζει τη γ.Γαβριηλία το βιβλίο “ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ”
- Προσοχή! To «ορθόδοξον» βιβλίο Η ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ προειδοποιεί! Μη φοράτε μαύρα ρούχα κατάσαρκα!
- Η ΑΣΚΗΤΙΚΗ του …Ρέικι!
- Η «ΑΣΚΗΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ» ΚΑΙ Η ΓΛΩΣΣΟΛΑΛΙΑ
Κείμενα του ιδίου (Ταγαράκης Χρήστος).
- Είναι η γιόγκα σωματική άσκηση - γυμναστική; Χρήστος Ταγαράκης, Εκδόσεις Διάλογος, Αθήνα 2010. Πηγή στο διαδίκτυο: http://www.ppu.gr/greek/book_gr2.htm
- Είναι η γιόγκα σωματική άσκηση (γυμναστική); Χρήστος Ταγαράκης, Ερευνητής Αθλητιατρικής, Γερμανικό Πανεπιστήμιο Αθλητισμού Κολωνίας, Γερμανία. Αντίβαρο, Σάββατο, 29 Αυγούστου 2009. Πηγή στο διαδίκτυο:
- Ο Μητροπολίτης Λεμεσσού Αθανάσιος και η επίσκεψη του Πάπα στην Κύπρο - Ορθοδοξία και Ρωμαιοκαθολικισμός. Χρήστος Ταγαράκης, Αντίβαρο, 10 Ιουνίου 2010. Πηγή στο διαδίκτυο: http://www.antibaro.gr/node/1642 .
- Οικονομική κρίση: Ελλάδα, Γερμανία, Ορθοδοξία (Μισθοί ιερωμένων – φορολόγηση της Εκκλησίας). Χρήστος Ταγαράκης, Αντίβαρο, 24 Μαρτίου 2010.
Πηγή στο διαδίκτυο: http://www.antibaro.gr/node/1362 .
Αναλυτικός κατάλογος των δημοσιεύσεων, στα ελληνικά, αγγλικά και γερμανικά, υπάρχει στις εξής πηγές:
Read more: http://www.egolpion.com/askhtikh_agaphs.el.aspx#ixzz2lg9osYZM
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου