ΑΜΑΡΤΙΑ: ΤΟ ΣΚΟΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑΣ

 ΑΜΑΡΤΙΑ:

ΤΟ ΣΚΟΤΟΣ ΤΗΣ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑΣ

Η αρχέγονος πτώσις του ανθρώπου στην άβυσσο του μηδενός

Αρχιμανδρίτου Θεοφίλου Λεμοντζή

 Αρχιερατικού Επιτρόπου Καμπανίας 

 

    Μέσα στον παράδεισο ο άνθρωπος μεθυσμένος από τη θανατηφόρα ηδονή της εωσφορικής αυτοθεώσεως, έγινε παράφρων και δέσμιος του Άδη. Στραμμένος αποκλειστικά προς το εγώ του, αργά ή γρήγορα θα προσκρούσει σε αυτό το καταθλιπτικό κενό, στο μηδέν, από το οποίο μας κάλεσε ο Δημι­ουργός στην ύπαρξη. Όταν δε ο άνθρωπος στρέφε­ται προς τα έξω, προς τον κόσμο που τον περιβάλλει για να αναζητήσει κάποιο αντιστάθμισμα έναντι του μηδενός που ανακαλύπτει μέσα του, υποπίπτει σε κάθε είδους διαστροφή και γίνεται ικανός για οποιο­δήποτε έγκλημα.........εκτός Χριστού, άνευ Χριστού, δεν υπάρχει λύση στην τραγωδία της επίγειας ιστορί­ας της ανθρωπότητας. Η γήινη ατμόσφαιρα αποπνέει οσμή αίματος. Όλος ο κόσμος τρέφεται καθημερινά με ειδήσεις για φόνους ή βασανιστήρια των ηττημένων σε αδελφοκτόνες συγκρούσεις. Τα σκοτεινά νέφη τού μίσους καλύπτουν από τα μάτια μας το Ουράνιον Φως. Μόνοι τους οι άνθρωποι δημιουργούν για τον εαυτό τους την κόλασή τους. Χωρίς την ολο­κληρωτική αλλαγή και μεταμόρφωσή μας μέσω της μετάνοιας, δεν θα έλθει η λύτρωση του κόσμου.

Για μια ορθή ερμηνεία και παρουσίαση του προ­βλήματος της αμαρτίας είναι αναγκαία μια προηγού­μενη ανάλυση και ερμηνεία της απαρχής της αμαρτίας, δηλαδή τού προπατορικού αμαρτήματος. Εάν πάλι θελήσουμε να πούμε ότι όλες οι αμαρτίες που δια­πράττονται δεν είναι τίποτε άλλο παρά επανάληψη του προπατορικού αμαρτήματος, με διαφορετική βέ­βαια όψη, τότε εύκολα γίνεται κατανοητή η χρησιμό­τητα αυτής της ανάλυσης.

Σύμφωνα με την ορθόδοξη θεολογία, ο άνθρωπος, όπως και όλος ο κόσμος δημιουργήθηκαν από το Θεό. Ο Θεός, κατά τον Μέγα Βασίλειο, ως αγαθός δημιούρ­γησε το ωφέλιμο, ως σοφός το άριστο και ως παντοδύ­ναμος το μέγιστο. Ο Θεός έφερε από την ανυπαρξία στην ύπαρξη τα δημιουργήματα. «Εκ του μη όντος» δημιούργησε ο Θεός τον κόσμο. Ο κόσμος δεν δημι­ουργήθηκε μόνος του χωρίς τη θεία θέληση, αλλά πήρε την ύπαρξη με τη βούληση του Θεού. Τα όντα δεν προήλθαν από την ουσία του Θεού αλλά είναι έκφρα­ση της θείας θέλησης και αυτό επιβάλλει τη σχετική τελειότητά τους σε αντίθεση με το Θεό ο οποίος κατέ­χει την απόλυτη τελειότητα. Αυτή η σχετική τελειότητα τού κόσμου εκφράζεται με την τρεπτότητά του, την μεταβολή του, την συνεχή κίνηση δηλαδή του ανθρώ­που και όλων των λογικών όντων, είτε προς το Θεό που είναι «ο Ων» (Εξ. 3,14), είτε προς την αντίθε­τη κατεύθυνση, προς την άβυσσο τού μηδενός. Αυτός όμως ο αυτομηδενισμός, λόγω της ελευθερίας, πρέπει να νοηθεί ως τάση και κίνηση προς το μηδέν και όχι ως δυνατότητα ολοσχερούς επιστροφής στο μηδέν, Ο άνθρωπος, αντί να τελειοποιείται, αντιμετωπίζει το μηδενισμό γευόμενος την εμπειρία του θανάτου, ως απομάκρυνση από το Θεό και στέρηση της άκτιστης δόξας Του.

   Ο άνθρωπος δημιουργήθηκε τελευταίος από όλα τα κτίσματα (Γέν. 2,7), «εξ ουκ όντων» (Β' Μακ. 7,28) και όχι από κάποια προϋπάρχουσα ύλη. Ο πρώτος άν­θρωπος αμέσως μόλις δημιουργήθηκε, αναφέρει ο Μ. Βασίλειος, ανέβλεψε στον ουρανό, γέμισε χαρά από το κάλλος της ορατής κτίσης και ένιωσε μεγάλη αγάπη για το Θεό, που του χάρισε την αιώνια ζωή και την τρυφή του παραδείσου. Ο Θεός έγινε ομόγλωσσος με τον άνθρωπο, τον έκανε ακροατή της θείας φωνής και τον αξίωσε να γνωρίσει τον πλάστη του, για να επιτύ­χει το καθ' όμοίωσιν. «Ο Θεός», όπως λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, «έπλασε τον άνθρωπο άκα­κο, απλό, ενάρετο, χαρούμενο, αμέριμνο, στολισμένο με κάθε αρετή, προικισμένο με όλα τα αγαθά, σαν κάποιον δεύτερο κόσμο, μικρό κόσμο μέσα σε μεγάλο, άλλο άγγελο, σύνθετο προσκυνητή, επόπτη της ορατής δημιουργίας, γνώστη των μυστηρίων της αό­ρατης, επίγειο βασιλιά που τον κυβερνά από ψηλά, ταυτόχρονα επίγειο και ουράνιο, πρόσκαιρο και αθά­νατο, ορατό και νοητό, ενδιάμεσο μεταξύ μεγαλείου και μικρότητος, τον ίδιο και πνεύμα και σάρκα». Με αυτό τον τρόπο συνδυάζει μέσα στην ύπαρξή του το υλικό και το πνευματικό στοιχείο, μια θαυμάσια μείξη ύλης και πνεύματος. «Μια φύση ικανή να περιέχει τις κάθε είδους αντιθέσεις, ν' αντικρίζει ταυτόχρονα και τις δύο αβύσσους, την άβυσσο από πάνω μας, την άβυσσο των ανώτερων ιδανικών, και την άβυσσο κάτω από εμάς, την άβυσσο της πιο χαμηλής και βρωμερής πτώσης», όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει ο Ντοστογιέφσκι στο έργο του «Αδελφοί Καραμαζώφ».

Ο άνθρωπος, μόνος από όλα τα πλάσματα του Θεού, δημιουργήθηκε «κατ εικόνα» και «καθ' ομοίωσιν» του Θεού (Γέν. 1.26), καλός και όχι κακός (Γέν. 1,31). Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός επισημαίνει ότι «το νοερό και το αυτεξούσιο τού ανθρώπου δείχνει το «κατ' εικόνα», ενώ η, όσο είναι δυνατόν, ομοιότη­τα στην αρετή δείχνει το «καθ' ομοίωσιν». Το κατ' εικόνα, το λογικό και η ελευθερία δηλαδή, αποτελεί χάρισμα τού Θεού προς τον άνθρωπο και το καθ' ομοίωσιν αποτελεί τη δυνατότητα που έδωσε ο Θεός στον άνθρωπο να φτάσει προς τη θέωση, διότι είναι ταυ­τόχρονα και τρεπτός. Τρεπτότητα είναι η δυνατότητα τού ανθρώπου να κινείται είτε προς το καθ' ομοίωσιν είτε προς το μηδέν, δηλαδή την αμαρτία. Η τρεπτό­τητα ουσιαστικά, είναι εκείνη η δυναμική κατάσταση που εκτείνεται από το ενδεχόμενο να φτάσει στην τέ­λεια αυτοκατάφασή του, να γίνει κατά χάριν Θεός ή να απομακρυνθεί από το Θεό. Σκοπός λοιπόν της δημι­ουργίας τού ανθρώπου ήταν να μπορέσει ο άνθρωπος ως λογικό και αυτεξούσιο ον να έλθει σε κοινωνία με τον εν Τριάδι Θεό να επιτύχει την αθανασία και τη θέωση μέσω της ηθικής και πνευματικής τελειώσεώς του.

   Σύμφωνα με τη βιβλική διήγηση ο άνθρωπος το­ποθετήθηκε μέσα στον παράδεισο, που φύτευσε ο Θεός στην Εδέμ (Γέν. 2,8) μέσα σ' ένα «παλάτι», σ' ένα «ταμείο κάθε χαράς και ευχαριστήσεως», διό­τι η λέξη Εδέμ σημαίνει απόλαυση και τρυφή όπως αναφέρει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Ο άνθρω­πος τοποθετήθηκε στον παράδεισο, στο κέντρο τού σύμπαντος κόσμου ως βασιλιάς και κύριος του. Αυτή η ιδιότητα που του δόθηκε από το Θεό δεν έχει σχέ­ση με την έννοια της καταδυναστεύσεως και της βίας που χαρακτηρίζουν τον μεταπτωτικό άνθρωπο, αλλά έχει την έννοια της φροντίδας και της εργασίας καθώς «εργάζεσθαι αυτόν και φυλάσσειν» (Γέν. 2, 15) όπως τον προέτρεψε ο Θεός. Ο άνθρωπος εξουσιάζει τον κόσμο αλλά δεν τον καταδυναστεύει διότι δεν είναι ο δημιουργός του αλλά ο διαχειριστής και ο οικονόμος του. Κατά συνέπεια όλα τα κτίσματα του κόσμου υπο­τάσσονται στον άνθρωπο, τα πάντα τού δίνονται. «Και είπεν ο Θεός- ιδού δέδωκα υμίν πάντα χόρτον σπόριμov σπείρον σπέρμα, ο έστιν επάνω πάσης της γης, και παν ξύλον, ο έχει εν εαυτώ καρπόν σπέρματος σπορίμου, υμίν έσται εις βρώσιν˙ και πάσι τοις θηρίοις της γης και πάσι τοις πετεινοίς του ουρανού και παντί ερπετώ έρποντι επί της γης, ο έχει εν εαυτώ ψυχήν ζωής, και πάντα χόρτον χλωρόν εις βρώσιν». (Γεν. 1,29-30). Όλος ο κόσμος τίθεται στην υπηρεσία τού ανθρώπου και γι' αυτό το λόγο άλλωστε και το προπατορικό αμάρτημα θα έχει άμεσες συνέπειες και στην υπόλοιπη κτίση.

Μετά την τοποθέτησή του στον παράδεισο τού δό­θηκε μια εντολή από το Θεό. «Και ενετείλατο Κύριος ο Θεός τω Αδάμ λέγων από παντός ξύλου του εν τω παραδείσω βρώσει φαγή, από δε του ξύλου τού γινώσκειν καλόν και πονηρόν, ου φάγεσθε άπ' αυτού˙ η δ' αν ημέρα φάγητε άπ' αυτού, θανάτω αποθανείσθε» (Γέν. 2,16-17). Σύμφωνα με την εντολή αυτή ο άνθρω­πος είχε τη δυνατότητα να δοκιμάσει από όλα τα αγα­θά τού παραδείσου, τού απαγορεύθηκε όμως η βρώση από το δέντρο της γνώσεως τού καλού και τού κακού. Ο άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός αναφέρει τα εξής: «Το δένδρο της γνώσεως δόθηκε ως αφορμή, δοκιμασία και άσκηση της υπακοής και παρακοής τού ανθρώπου. Γι' αυτό και πήρε το όνομα "ξύλο της γνώσεως τού καλού και τού κακού"- διότι έδινε σε όσους το δοκίμαζαν τη δύναμη να γνωρίσουν τη φύση τους˙αυτό όμως ήταν καλό για τους τέλειους, αλλά κακό για τους ατελείς και τους επιρρεπείς στις επιθυμίες˙ ακριβώς όπως η ξηρά τροφή κάνει κακό στα βρέφη που τρέφονται ακόμη με γάλα... Το δένδρο όμως της ζωής ήταν δένδρο που είχε ζωοπάροχη ενέργεια και ήταν φαγώσιμο μόνον άπ' αυτούς που ήταν άξιοι της ζωής και δεν υπόκεινταν στο θάνατο...... Το δένδρο της γνώσεως τού καλού και τού κακού είναι η διάκρι­ση της κάθε είδους παρατηρήσεως. Και αυτή είναι η τέλεια γνώση της φύσεως, η οποία είναι βέβαια καλή για τους τέλειους και γι' αυτούς που ζουν τη θεωρία τού Θεού, διότι τους καθιστά γνωστή την παντοδυ­ναμία τού Δημιουργού και δεν φοβούνται την πτώση, καθώς με την πάροδο τού χρόνου έχουν φθάσει σε κάποιο βαθμό αυτής της θεωρίας˙ δεν είναι όμως καλή για τους νέους και επιρρεπείς στις επιθυμίες, διότι η φροντίδα για το σώμα τους τραβά την προσο­χή και τους αποσπά, καθώς είναι ασταθείς στην πα­ραμονή στο αγαθό και δεν σταθεροποιήθηκαν ακόμη στην αφοσίωση στο μοναδικό καλό......Αυτή η γνώση ήταν επικίνδυνη για τον Αδάμ, που ήταν άπειρος».

   Αν και η παραπάνω ερμηνεία της θείας εντολής από τον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό είναι αποκαλυπτική και σύμφωνη με την ορθόδοξη προγενέστερη παράδο­ση, όμως δυστυχώς πολλές φορές αυτή η εντολή ερμη­νεύεται με νομικούς-δικανικούς όρους υποδηλώνοντας μια απαγόρευση της οποίας η παράβασή της επιφέρει την ποινή. Η εντολή όμως αυτή δεν θα πρέπει να νο­ηθεί ως ένας νόμος που η παράβασή του θα προκαλέσει στις σχέσεις Θεού - ανθρώπου δικανικό πρόβλημα, την οργή τού Θεού που το αποτέλεσμά της θα είναι η τιμωρία. Η εντολή δεν ήταν αστυνομική διάταξη. Ο Θεός έδωσε την εντολή να μην φάγουν από αυτό μέχρις ότου δια της ασκήσεως γίνουν ώριμοι ώστε να προφυλαχθούν έτσι από επικίνδυνη και πρόωρη χρήση της γνώσεως του καλού και τού κακού, επισημαίνει ο π. Ιωάννης Ρωμανίδης.

Η εντολή αυτή δεν είναι απαγόρευση αλλά προει­δοποίηση. Όπως ένας γονιός προειδοποιεί το παιδί του, το οποίο δεν έχει ακόμη τις ανάλογες σωματικές και ψυχικές δεξιότητες, να μην οδηγήσει ένα αυτοκί­νητο διότι θα πάθει ατύχημα· κατά τον ίδιο τρόπο και ο Αδάμ δεν είχε τις απαιτούμενες πνευματικές ικα­νότητες να οδηγηθεί στην τέλεια γνώση τού Θεού η οποία είναι σωτήρια για τους τέλειους πνευματικά και επικίνδυνη για τους ανώριμους πνευματικά. Σύμφω­να με τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη «η εντολή ήταν μέσο τελειοποιήσεως και θεώσεως τού άνθρωπου.... Ο Θεός απαγόρευσε τη βρώση τού ξύλου όχι διότι ήταν κακό καθ' εαυτό και θανατηφόρο για τον άνθρωπο, αλλά διότι ο μη τελειοποιηθείς άνθρωπος δεν ήταν σε θέση ακόμη ν' αφομοιώσει τη γνώση που προσέφερε. Ο άνθρωπος ακόμη ήταν πνευματικά νήπιος και είχε την ανάγκη ικανής πνευματικής ασκήσεως και δοκιμασίας, για να φθάσει στη δυνατότητα να δοκιμάσει χωρίς να κινδυνεύει από τη βρώση τού ξύλου της γνώσεως».

Η εντολή λοιπόν ήταν γνώση των ορίων της φύσεως του ανθρώπου και των δυνατοτήτων του. Επίσης θα πρέπει να επισημάνουμε και μια άλλη διάσταση της εντολής που δόθηκε στον πρώτο άνθρωπο και είναι αυτή της διαφύλαξης της αγαπητικής σχέσης μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Όταν αναπτύσσονται σχέσεις με­ταξύ προσώπων, ο Θεός και ο άνθρωπος είναι πρό­σωπα, τίθενται κάποια όρια, κάποιες «απαγορεύσεις» οι οποίες αν και ποτέ δεν διατυπώνονται φραστικώς, όμως υπονοούνται. Έτσι δεν είναι ένδειξη φιλίας εάν εγώ κατηγορώ το φίλο μου σε άλλους, εάν τον προ­δίδω, εάν αυτά τα μυστικά που μου έχει πει εγώ τα ανακοινώνω σε άλλους παραβιάζοντας αυτό τον κανό­να της εχεμύθειας. Τι θα γίνει αν αυτή η συμπεριφορά μου γίνει γνωστή στο φίλο μου; Ασφαλώς θα διακό­ψει τη φιλική σχέση μαζί μου. Το ίδιο συμβαίνει και στις συζυγικές σχέσεις. Προϋπόθεση ανάπτυξης υγιών συζυγικών σχέσεων είναι η πίστη, η αφοσίωση, η ανα­γνώριση τού άλλου ως μοναδικού προσώπου. Τι θα γίνει όταν ο ένας σύζυγος απαρνείται τα παραπάνω; Διαρρηγνύεται η σχέση φιλίας η συζυγίας. Κατά τον ίδιο τρόπο, ο άνθρωπος ευρισκόμενος σε κοινωνία με το Θεό μέσα στον παράδεισο τού δόθηκε η εντολή από το Θεό η οποία είναι ο κανόνας και ο νόμος που η τήρηση του θα αποτελεί την σιωπηρή κατάφαση του ανθρώπου, το «ναι» τού ανθρώπου στην πρόσκληση τού Θεού για φιλία και αγαπητική σχέση. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και αυτή η εντολή αποτελεί το αγώνισμα της ελευθερίας τού ανθρώπου. «Ο Θεός ουδεμίαν ασκεί βίαν επί τού ανθρώπου, άλλ' ίσταται μακροθυμών παρά την καρδίαν και ταπεινώς αναμένει πότε θα ανοιχθή αυτή εις Αυτόν» (Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης). Όπως σε όλες τις φιλικές σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων δεν μπορεί να υπάρχει βιασμός της θέ­λησης των προσώπων αλλά ελεύθερη συγκατάθεση για συνέχιση της αγαπητικής σχέσης· κατά τον ίδιο τρό­πο η εντολή αυτή είναι διαφύλαξη της ελευθερίας τού ανθρώπου, η δοκιμασία της ελευθερίας τού ανθρώπου ώστε να συνεχίσει να βρίσκεται σε κοινωνία και φιλία με το Θεό εκούσια και όχι κάτω από καθεστώς βίας.

   Ο Θεός προειδοποιεί τον άνθρωπο ότι η παράβαση της εντολής θα έχει ολέθριες συνέπειες στον άνθρωπο. «Από δε τού ξύλου τού γινώσκειν καλόν και πονηρόν, ου φάγεσθε άπ' αυτού˙ η δ' αν ημέρα φάγητε άπ' αυτού, θανάτω αποθανείσθε» (Γέν. 2,17). Η προει­δοποίηση αυτή δεν πρέπει να νοηθεί ως απειλή αλλά είναι γνώση των ορίων της ζωής από τον θάνατο, ενός θανάτου που θα τον διαλέξει ελεύθερα ο άνθρωπος και σε καμιά περίπτωση δεν θα δοθεί ως τιμωρία από το Θεό διότι είναι αδύνατο η Αυτοζωή να δίνει το θά­νατο, «ο Ων» που τον έκανε μέτοχο της δικής του κα­τάστασης να τον τιμωρεί με την ανυπαρξία. Ας επα­νέλθουμε στο παραπάνω παράδειγμα με το γονιό που απαγορεύει το παιδί του να οδηγήσει ένα αυτοκίνητο για να κατανοήσουμε την έννοια της παραπάνω προ­ειδοποίησης. Ας υποθέσουμε ότι το παιδί παίρνει το αυτοκίνητο τού πατέρα του και το οδηγεί λάθρα παρά τη σαφή απαγόρευση τού πατέρα του. Το παιδί δεν έχει ακόμη τις απαιτούμενες σωματικές και πνευμα­τικές δεξιότητες ώστε να οδηγήσει με σωστό τρόπο το αυτοκίνητο αλλά ούτε και έχει υποστεί την απαιτού­μενη μαθητεία ώστε να είναι ένας καλός οδηγός. Εάν πάθει ατύχημα το παιδί, επειδή θα οδηγήσει λάθρα το αυτοκίνητο, δεν θα φταίει ο πατέρας του που τού το απαγόρευσε και τον προειδοποίησε για τις συνέπειές του, αλλά αιτία είναι η κακή χρήση της ελευθερίας του· κατά τον ίδιο τρόπο και η γνώση των συνεπειών της παρακοής από το Θεό (Γέν. 2,17) δεν είναι απειλή τού Θεού προς τον άνθρωπο αλλά προειδοποίηση των συνεπειών της παρακοής.

Τη λειτουργία που επιτελεί η προειδοποίηση τού Θεού μπορούμε να την παραλληλίσουμε με τη λει­τουργία που επιτελούν οι πινακίδες που ρυθμίζουν την κυκλοφορία στους δρόμους. Ποιος θα μπορούσε να θεωρήσει ότι μια πινακίδα που μας ενημερώνει ότι υπάρχει μια επικίνδυνη στροφή μπροστά μας είναι απειλή; Θα ήταν παραλογισμός. Δεν είναι απειλή αλλά προειδοποίηση και η τυχόν αγνόησή της θα οδηγήσει σε καταστροφικά αποτελέσματα. Κατά τον ίδιο τρόπο η γνωστοποίηση των συνεπειών της παράβασης είναι προειδοποίηση και όχι απειλή. Είναι γνώση της τρεπτότητας της ανθρώπινης φύσης, προσπάθεια τού Θεού να τον αποτρέψει από έναν εσφαλμένο δρόμο προς την τελείωση, εσφαλμένος γιατί θα είναι εγωκεντρικός και θα είναι εγωκεντρικός γιατί θα είναι χωρίς Θεό.

ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:

«ΑΜΑΡΤΙΑ: ΠΕΝΘΟΣ Ή ΕΝΟΧΗ;» 

Read more: http://www.egolpion.com/amartia_aniparxia.el.aspx#ixzz2lw7RyT9o